Musika dantzatzeko da, motel, musika ez da aldi txarrak pairatzeko. Zera, ez dezu zertan inorren irainak jaso musikaz gozatzeko, motel, ulertzen? Ez dezu zertan. Beraz... beraz, behar adina baino irain gehio jasotzen badituzu, bakizu ze in, ordun. Hau da, musika besterik ez da. Musika... musika beste zeoze omen da.

Jatorrizkoa:

Music’s for grooving man, and music’s not for puttin’ yourself through bad changes, y’know? I mean, you don’t have to go take anybody’s shit, man, just to like music, y’know what I mean? You don’t. So… so if you’re gettin’ more shit than you deserve, you know what to do about it man. Y’know, it’s just music. Music’s… music’s s’posed to be different than that.

Iturria: Janis Joplin Woodstock-en, 1969an.

Aitor

Olibondo bat, eta txikiago bat bere alboan

Edan ezazu ura zaldiak edaten duen iturritik. Zaldiak ez du inoiz ur txarrik edango. Ipin ezazu zeure ohea katuak lo egiten duen lekuan. Jan ezazu zizareak dastatu duen fruitua. Hauta ezazu ausardiaz intsektuak eserita dauden onddoak. Landa ezazu zuhaitza satorrak lurra mugitu duen lekuan. Eraiki ezazu zeure etxea sugea berotzeko jesartzen den lekuan. Zula ezazu zeure iturria txoriak berotik babesteko ezkutatzen diren lekuan. Joan zaitez lotara eta jaiki zaitez txoriek egiten duten une berean, eguneko urrezko izpi guztiak ereingo dituzu. Jan ezazu berde gehiago, belaun indartsu eta bihotz sendoa izango dituzu, basoetako izakiak bezalaxe. Ibil zaitez igerian maiz eta arraina uretan sentitzen den bezala sentituko zara lurrean. So egiozu zeruari ahal duzun bezain beste, eta zure pentsamenduak argiagoak eta garbiagoak izango dira. Egon zaitez isilik, mintza zaitez guxiago, eta isiltasuna zeure bihotzera etorriko da, zeure arima lasaia eta baketsua izango da.

Saroveko Serafim (1754 edo 1759 – 1833)

Aitor

Jantziak gorputza babesteko egin ziren, ez bera ezkutatzeko. Lizunkeria giza gorputzarekin lotzen duen huraxe lizuna da. Gizaldeko eta idealistentzat giza gorputza zoragarria da, arimaren etxea, antzinako poetek abesten zuten eran. Oro har, sineskeri eta sentsualismoaren nahasketaz blai dagoen erdi zibilizatutako basati arrunt batentzat, gorputz biluzi bat ikusteak ez dio iradokitzen ez pentsamendu gorenik, ez sentimendu nobleagorik, sorreraren ordena baxuagoko animali baten itxurak beste batengan eragiten duena baino. Buru arruntak bere burua islatuta ikusten du gauza guztietan. Kutsadurak ezin du kutsaduratik ihes egin, eta kutsatutako buruak bere islapena ikusten du lagun baten gorputz biluzian, eta goizean goizik altxatu eta festa arruntera batzen da, jende zibilizatuarentzat egokia ez den eta saihestu beharreko lagunari, sen basatia piztu dion gorputz garbiaren biktima errugabeari, legearen bitartez zigortzeko. Islapen hauek, Home-n duela gutxi gertaturiko zorigaiztoko gertakari batean oinarrituta daude. Arima libreen komunitate bat da Home, apaizek pozoitutako gizarte konbentzionalaren eguratsetik ihes egitearren basoetara joatea erabaki duen jendez osatua. Hometarrek gozatzen zituzten askatasunen artean, gaueko soinekoarekin edo naturak eskainitako arroparekin bainatzea zen, beraiek nahi zuten moduan. Inor ez zen ikusle-mikusle eran hara joaten pertsona bakoitzak zein jantzi zeraman ikusteko, badiako ur garbien bila baizik. Bada, hori ez zitzaion inori axola. Guztiak aski garbiak ziren pentsamenduz naturaren estali gabeko maisulanean zakarkeriarik eta iradokizun maltzurrik edo lizunik ez ikusteko. Baina, azkenean, zenbait azaluts komunitatera batu ziren, eta jendeari askatasuna kentzeari ekin zioten, kanpoko munduko arrakala eta bortizkeriaz baliatuz. Lau pertsona atxilotu zituzten erakuskeria delitupean. Bi ume txikiren ama den emakume bat espetxeratu zuten. Atxilotutako gizon batek ere kartzela zigorra bete beharko du. Ekintza maltzur hauen egileak, oraindik, boikotatuak zergatik izaten ari diren galdezka dabiltza. Jendeak merezi duen sumina piztu da. Beren askatasuna eraso dute. Komunitateak jasaten duen kanpokoen jazarpena menderatzeko lehen urratsa egin da. Liskar hau erresistentziarik gabe baztertua izango balitz, azalutsek erraz izango lukete aurrera egiteko. Ordea, gurekin bizitzera etorri ziren burugabe horiek, gure lankidetzaz baliatzera eta salgaiak berton merkeago erostera etorritako horiexek, liztortzar baten habian sartu direla ohartu dira. Dauden dendetatik bik beraiekin tratuak egitea ukatu dute, eta bertoko kideak haiek saihesten ahalegintzen dira ahal duten modu guztietan. Egia esan, guztiak ez dira hona gerturatu egoeraren garrantzia ikustera. Baina, dabiltzan horien propagandak diharduko du, eta arerio hauek gure artetik saihesteko kausa azkeneraino eramango da. Lerroak egingo dira eta askatasunean sinestarazten dabiltzanak frogatu ahalko dute. Ez dago leku posiblerik libertarioek bertara ihes egin dezaketenik Home-ren askatasuna babesteko ahaleginean parte hartzen dutelarik. Ez dago erdiko terminorik. Babesten laguntzea ukatzen duten horiexek [sic] beste aldekoei laguntzen ari dira. Askatasuna nahi duten, baina borrokatzeko asmorik ez duten horiexek bizkarroiak dira eta ez dute askatasunik merezi. Inbasioa bost axola zaiona, emakume bati bere umeak kendu eta kartzelara bidali dutela jakin ondoren neurririk hartzen ez duen huraxe, ezin da jo autoritatearen jazarletzat. Bere lekua arerioaren alboan dago. Boikota aurrera eramango da inbaditzaile hauek beren ekintza zakarraz ohartzen diren arte, eta horrela, jendeari jakinaraziko zaio. Gai honi buruz gehiago hausnartuko dugu hurrengo aleetan.

---

Iturria: Louise Crowley Library (Mastodon)

Oharra: 2024ko martxoaren 14an berrikusia. 2024ko apirilaren 22an egin da bigarren berrikuspena. Liburutegi anarkistan irakurgai.

Aitor

Katu-belarra (ingelesez, catnip) giza gaixotasunetarako luzaro erabilia izan den landare bat da, eta berriki, baita maskoten jostailuetan ere. Hainbat albaitarik ezagutza urria dute landare honen inguruan. Artikulu hau, katu-belarrari buruz jakiteko galdetu zaion profesionalarentzat lagungarri izatea du helburu.

Katu-belarra (Nepeta cataria), mendaren antzera, Labiatae familiakoa den belar bizikorra da (1,2). Katu-belar, katu-bedar edo katuaren menda-belar gisa ezaguna da, ingelesez, alabaina: catnep, catmint, catrup, catwort, nip, nep, eta field bam (lit. landa-baltsamo) (3-7). Badirudi, catnep hitzak katuek landare honenganako duten txeran duela bere jatorria (3).

Landarea Europakoa da (3,5), eta europarrek Ipar Amerikan finkatzean bertan sartu zutela uste da. Erraz hazten da, eta gaur egun, lorategietako ohiko landare bat da Amerikan (3). Sasi, berro, bidezabal, ibaiertz zein zabortegietan aurki dezakegu (4,9,10).

Katu-belarra 25-40 cm-ko altuerara iris daiteke (4,9). Zurtoina, opakua, iletsua zein ilezuria du (7,9). Hostoak aurkakoak, txortendunak, bihotz formakoak, horzdunak, zorrotzak, azpialdean iletsuak eta 5-7,5 cm luze dira (4,7,9). Loreek hodi-formako kalizak dituzte, zuriak eta marka moreak dituztelarik, eta gutxi gorabehera, 0,5 eta 1 cm arteko luzera dute, buruxka trinkoekin (4,7). Landare osoa loratua dagoenean biltzen da, ekainetik irailera arte, hain zuzen (4,8). Landarearen zaporea eta usaina mendaren tankerakoak dira, eta oso lurrintsua da (7,10).

Katu-belarraren konposatuek basakatu zein etxe-katu, beste ugaztun, eta intsektuen portaera aldatzen dute (11,12). Katuei erakartzen dien osagai nagusia laktona asegabearen zis-trans isomerismoa da, nepetalaktona (1,6). Nepetalaktona, katu-belarraren olio esentzialaren % 70-99 da (13). Gernuan metabolizatzen eta iraizten da (13). Katuak ahotik 20 eta 80 miligramo arteko nepetalaktona jaso ostean, ehunaren autopsiaren azterketa histologikoak aztoramen eta minaren absentzia iraunkorra adierazi zuen (13). Nahiz eta katu-belarraren osagai nagusia nepetalaktona izan, osagairik aktiboena honen produktu metabolikoa da, azido nepetalikoa (12,13). Katuek berez erantzuten die 1:10⁹ eta 1:10¹¹ bitarteko aire-kontzentrazioei (1,14).

Katu-belarrarekiko erantzuna, usaintzean, miazkatzean, ondoren, burua astindu bitartean murtxikatzean, kokots eta masailarekin igurtzean, buruz bera pirritatzean eta gorputzarekin igurtzean datza (14). Berezko ahoskatzea gerta daiteke batzuetan, eta haluzinazioekiko erantzun gisa ulertu da (1). Erantzun hau araldiaren ereduen antzekoa da, eta hortaz, afrodisiakoa dela pentsarazi dio jendeari (6,8). Hatch-ek dio erantzun hori ez dela araldiaren jokaeraren berdina, baina, sexu-estimulu apur bat badela (1). Erantzuna, sexu eta gonadaren egoerarekiko independentea da, eta zikiratzeak ez du eraginik katu-belarrarekiko erantzunean (6,14).

Landarea atsegin suerta dakieke katuei usainaren jatorria bilatzen duten heinean, baita egunero bertara itzultzen eta hostotzan pirritatzen direnean (1).

Katu-belarra usain-belar edo aerosol likido aterakin gisa erabil daiteke (2). Erreferentzia zaharragoen arabera, landareak saltari, maitekor eta boteretsu bihurtzen du katua (7). Beste batek, ordea, hostoen propietate sendagarriengatik kontsumitzen dutela dio (10).

Katu orok ez dio katu-belarrari erantzungo. Erantzunaren herentzia autosoma gainartzailearen ezaugarri bat da (1,6,14). Ez dago korrelaziorik arraza edo kolorearekin (14). Etxekoak ez diren felido gehienek erantzuten dute, baina, tigreek erantzuten ez dutela iradoki da (15). Katakume batek sei edo zortzi aste baditu, ez du erantzungo eta baliteke jokabidearen eredua hain azalekoa ez izatea hiru hilabete izan arte (14).

---

---

Urteetan zehar, jendeak katu-belarra prestatu eta erabili du. Jatorriz, te, zuku, tintura, egoskin eta enplastu gisa erabili izan da, baita erreta eta murtxikatuta kontsumitu ere. Dagoeneko ez da erabiltzen, sendagai eraginkorragoen ekoizpena dela eta. Berriki, bere efektu haluzinogenoengatik erabili izan du jendeak.

Tea eta egoskina nerbio-arazoak tratatzeko izan ohi ziren, eta badago Sydenham-en (1624-1689) aipu koloretsu bat. Katu-belarraren efektuak lotu zituen bere usain indartsu eta kirasdunekin, gehiegizko eta basamortuko Espirituei beren Urtaro egokietara deituak izateko (16). Efektu lasaigarria du, eta buruko mina, histeria eta eromena tratatzeko erabili izan da (5,8,10).

Landarearen sustraiak aurkako efektua du. Erreferentzia batek dio sustraia murtxikatuz gero, pertsonarik lasaitxoena anker eta liskarti bilakatuko duela (7,8). Badirudi, katu-belarra estimulatzaile leun gisa eta nerbio-sisteman duen efektu lasaigarriengatik erabili dela.

Tearen prestakuntzaren metodoa ontza bat (28 gramo inguru) pinta batean (473 ml) jartzea da, ura irakiten dagoelarik (3,8,11). Helduentzat 2-3 koilarakada (30-45 ml) eta umeentzat 2-3 koilaratxokada (10-15 ml) (8). Te gehiegi edanez gero, gorakoa gertatzen da (8).

Katu-belarra umeen koliko (antiespasmodiko) eta haize-minen (karminatibo) sendagai gisa erabiltzen zen (4,5,7). Zotina sendatzeko ere erabili dela adierazi da (10). Pasadizozko istorio baten arabera, ume batek konbultsio bat izan zuen gaindosiagatik (3).

Emakumearen ugalketan laguntzaile delakoaren inguruan baieztapenak egin dira. Tea emenagogo gisa erabiltzen zen hilekoa eragiteko (5,7,8). Belar berde zukutu berria kontsumitzeko beste era bat zen; koilarakada bat (15 ml) egunean hirutan hartzen zen hilekoa ekartzeko (8). Erditzean lagungarri gisa erabiltzen zen katu-belarraren tea edanaz, baita plazentaren hustuketa uztartzeko ere (5).

Enplastuak gorputzaren edozein lekutan aplika zitezkeen, hauek hagineko mina tratatzeko erabiltzen ziren (5,18). Orokorrean, hanturak murrizteko erabiliak izan ziren (4,5). Katu-belarraren enplastuak ama edoskitzailearen mindutako bularretan aplikatzen ziren, eta lepoan, berriz, amigdalitisa tratatzeko (5). Wren-en arabera, belar berdea, maspilduta eta bi edo hiru orduz lekuan mantenduta, odoluzkiek eragindako mina leun dezake (7).

Hotzeriaren aurkako sendagai, urtikariaren aurkako sendabide, diaforetiko (izerdia eragiten du), hozgarri (gorputza hozten du), eta anodino (mina arintzen du) gisa ere enplegatu da katu-belarra (5,9,18). Mina eta hezueriarentzako bizkorgarri gisa, kukutxeztul eta txarranpina tratatzeko egoskin gisa, asmarako te gisa, eta sukar hori, eskarlatina, baztanga eta min horiaren aurkako tratamendu gisa ere badira eman zaizkion erabilerak. Arnas gaixotasunak arintzeko, aldiz, erreta kontsumitzen zen (4,5).

---

---

1960. hamarkadan, katu-belarra marihuanaren ordezko edo betegarri gisa erabiltzen zen (4,11,17). Maskoten jostailuak erosi ere egiten ziren beraietatik katu-belarra eskuratu eta erabiltzeko (4). Normalean, tabakoarekin nahasten zen, katu-belarra bakarrik azkarregi erretzen baita (2). Efektu handiagoa lor zitekeen alkohol aterakina tabakoan ihinztatuz eta gero hura erreta kontsumituz (2,3). Katu-belarrak ikusmen- eta entzumen-haluzinazioak eragiten ditu (1,18). Jendea zoriontsu, alai eta mozkortuta sentiarazten du, marihuanaren antzera (2). Oraindik orain ez da erabiltzen, marihuana eskuragarriago baitago, eta fidagarriagoa baita bere efektuei dagokienez.

Laburbilduz, gaur egun, katu-belarra katuei euforia egoera batean egon daitezen erabiltzen da. Ez dirudi mingarria denik, eta oso erakargarria da katu batzuentzat, nahiz eta batzuek jaramonik ez egin. Katu-belarrak, berriki, ospe labur bat izaten du jendearengan droga haluzinogeno bezala, eta etxeko sendagai oso ohikoa izan zen.

Erreferentziak

1. Hatch RC. Effect of drugs on catnip (Nepeta cataria) induced pleasure behavior in cats. Am J Vet Res 1972; 33: 143-155.
2. Jackson B, Reed A. Catnip and the alteration of consciousness. J Am Med Assoc 1969; 207: 1349-1350.
3. Arena JM (ed.) Poisoning. 5th ed. Illinois: Charles C. Thomas, 1986: 817.
4. Krochmal A, Krochmal C. A Guide to the Medicinal Plants of the United States. Toronto: Fitzhenry & Whiteside Ltd., 1973: 157.
5. Bolyard JL. Medicinal Plants and Home Remedies of the Appalachia. Illinois: Charles C. Thomas, 1981: 88-90.
6. Palen GF, Goddard GV. Catnip and oestrous behavior in the cat. Anim Behav 1966; 14: 372-377.
7. Wren RC. Potter's New Cyclopedia of Botanical Drugs and Preparations. London: Potter Clarke Ltd., 1956: 71-72.
8. Hutchens AR. Indian Herbalogy of North America. India: Homeo House Press, 1969: 125-126.
9. Ward H. Herbal Manual. London: L.N. Fowler & Co. Ltd., 1967: 39.
10. De Bairachi Levy J. The Illustrated Herbal Handbook. London: Faber and Faber Ltd., 1974: 41.
11. Sherry CJ, Hunter PS. The effect of an ethanol extract of catnip (Nepeta cataria) on the behavior of the young chick. Experientia 1979; 35: 237-238.
12. Harney JW, Leary JD, Barofsky IB. Behavioral activity of cat- nip and its constituents: nepetalic acid and nepetalactone. Fed Proc 1974; 33: 481.
13. Waller GR, Price GH, Mitchell ED. Feline attractant, cis, trans
14. nepetalactone: Metabolism in the domestic cat. Science 1969; 164: 1281-1282.
15. Todd NB. Inheritance of the catnip response in domestic cats. J Hered 1962; 53: 54-56.
16. Leyhausen P. Addictive behavior in free ranging animals. In: Goldberg L, Hoffmeister F, eds. Psychic Dependence: Defini- tion, Assessment in Animals and Man. Theoretical and Clinical Implications. Germany, 1973: 58-65.
17. Sollman T. A Manual of Pharmacology. Philadelphia: WB Saunders, 1964: 166.
18. Benforado JM, Lynch VD. Catnip and related psychedelic compounds. (Letters) J Am Med Assoc 1969; 208: 1190-1191.
19. Lewis WH, Elvin-Lewis MPF. Medical Botany: Plants Affect- ing Man's Health. New York: John Wiley & Sons, 1977: 403

---

Iturria: Grognet J. Catnip: Its uses and effects, past and present. Can Vet J. 1990 Jun;31(6):455-6. PMID: 17423611; PMCID: PMC1480656.

Oharra: Katu-belarraren euskal izen ezberdinak neronek txertatu ditut artikulua alde horretatik lokalizatzeko. Izen horien iturriak: Labayru Hiztegia eta Josu Lopez-Gazpioren Animaliak drogatzen direnean artikulua, Zientzia Kaieratik.

Aitor

---

Enpresari kristauek Jesusen jaiotza ospatu berri dute. Mozkinak eta Jainkoaren handitasuna areagotu nahian, Salbatzailea xurgatu dute arrazoi on batekin. Erospenaren garaipen argia! Kristok bere odola eman zuen elizek eta saltegi handiek irabazi gehiago egin dezaten. Bada, jaungoiko gorenaren eskuinaldean, berak ez badu madarikatzen garaipen hau aingeruenetan aingeruenei hunkitzeko, bihotza bildotsarena bezalakoxea du.

Zorionez, ateoak gara, ez kristauak, eta inola ere ez, Salbatzailearen etsipen samingarriaren arduradunak.

Halere, Mother Earth-ek urte berrirako dituen itxaropenak ez daude ez kalkulu erlijioso ez politikoen mende. Jendearengan berpiztutako ezagueraren mende daude, alegia, etorkizun handi eta zoriontsua beren eskuetan dutenen mende; guztion askatasuna eta ongizatean oinarritutako egitura sozial berria.

Bost urteetan zehar, Mother Earth-ek bereari eutsi dio lotiari esnatu, ahulari indartu eta ausartari kemena emateko, hala izanik, datorren borroka handian aurrealdea era dezaten. Haien zereginak errazak izatetik urrun egonik; gabezia irabaziaren gainetik nabarmendu zen. Kamarada guztien laguntzaren uste osoa dugu, ia ezinezkoa baita konpromisorik gabeko argitalpen beldurgabe bat mantentzea diruzalekeria eta espekulazioa darizkion atmosfera honetan. Ez dira mobilizatu Mother Earth-i laguntza eskaintzeko, behintzat, ez batek uste lukeen heineraino. Baliteke gure aldizkariak guztion onarpena ez jasotzea, edo, hobeto esanda, kamaradek ezin ulertzea Mother Earth-ek duen kokaleku zaila, alderdi baten edo iragarki-sail baten babes eza, alegia. Edonola ere, aldizkariaren oinarrizko mantenua nire idazkietatik dator. Bestela, Mother Earth duela askotik desagertua egongo litzateke. Esan beharrik ez dago, anarkismoa ez litzake hil beharko aldizkaria eteten bada. Hala eta guztiz ere, anarkismoak ez du inoiz erakusle baten behar hain handirik izan gaur arte. Propaganda anarkistak txikikeria eta nahitaezko gaizki ulertu bat izateari utzi dio. Jendea, bere esanahi sakon eta garrantzi handiaz ohartzen ari da. Mother Earth-ek, Amerikako aldizkari anarkista bakar gisa, jarreraren aldaketa soziala gorenera arte erabili behar du jakintza eta anarkismoaren printzipioen inguruko informazioa barreiatzeko. Horixe da bere helburua, horretan datza zeregina.

Hau guztia esanda, kamarada eta lagun orori egiten diegu dei bost urteko estres eta ekaitza ausarki jasan dituen borrokalari xumearekin bat egiteko. Lehenik eta behin, harpidetza berri dezaten eskatzen diegu gure lagunei. Horixe da egin dezaketen gutxiena. The Soul of Man Under Socialism (Gizonaren arima sozialismoaren pean) saiakeraren kopia bat banatuko da harpidetzaren berritze bakoitzarekin. Are gehiago lagundu nahi duten horientzat, harpidedun gehiago bilatzen lagun gaitzakete. Hiru harpidedun berri ekartzen dituen lagun orok, Anarchism and Other Essays (Anarkismoa eta beste saiakerak) eta Conquest of Bread (Ogiaren konkista) lanen doako kopia bana jasoko du. Eskala handiago batean gure hitza zabaldu nahi duten kamaradek gure 5 zentaboko panfletoak bidali behar dituzte, 100 panfleto 3 dolarretan salgai daudelarik.

Kamaradok eta lagunok, bildu ditzagun gure eskuak urte berri honetan aurrean dugun lan handirako. Heldu da garaia. Oraina bizkor iritsiko da bere amaierara. Anabasatik at, etorkizuna harmonia eta edertasun osoz azaleratzen da.

EMMA GOLDMAN.

P.S.: Hil honen bukaeran, gure urteroko martxa abiatuko dugu arerioaren kanpalekuan. Hitzaldi sorta berri batekin hasteko asmoa dugu Pittsburgh-en, Pennsylvania. Kamaradek eta taldeek nahiago dituzten datak niri jakinarazi diezazkidatela ahal bezain laster. Helbidea: 55 W. 28th street, New York.

---

Iturria

Oharra: The New Year Emma Goldmanek idatzi zuen eta Mother Earth-en argitaratu zen 1912ko urtarrilean. Jabari publikoan dago gaur egun. 2024ko apirilaren 22an berrikusia. Liburutegi anarkistan irakurgai.

Aitor

---

Durruti, zeina duela hilabete baino ez bainuen ikusi, bizia galdu zuen Madrilgo kale-borroketan.

Mugimendu anarkista eta iraultzailearen petrel iskanbilatsu honi buruz nekiena berari buruz irakurritakoa nuena besterik ez zen. Bartzelonara iritsi nintzenean, Durruti eta bere zutabearen egundoko istorioak entzun nituen. Aragoiko frontera joateko gogo bizia piztu zidaten, non bertan, milizia ausart eta kementsuen buruzagi espiritual gisa, faxismoaren aurka borrokan ihardu zuen.

Arratsalde parean ailegatu nintzen Durrutiren egoitzara, neka-neka eginik, bide zakar batean egindako bidai luzearen ondoren. Durrutirekin igarotako uneak tonika bezalakoak ziren, freskagarriak eta sendoak. Ahaltsua gorputzez, Montserrateko harkaitzetatik zizelkatua izan balitz bezala, Espainiara iritsi bezain laster jakin nuen anarkisten arteko pertsonaia indartsuena zela. Bere energia izugarriak suspertu ninduen, bere artean zegoen edozeini gertatzen zitzaion bezalaxe.

Benetako erlauntza bateko jardueretan aurkitu nuen Durruti, gizonak sartu eta atera, telefonoa Durrutiri etengabe deika. Gainera, Durrutiren lagunentzako egurrezko gordeleku bat eraikitzen ari ziren langileen mailukada zaratatsuak. Zalaparta eta dei guztien erdian, Durruti lasai eta patxadaz zegoen. Betiko laguna banintz bezala hartu ninduen. Nekez espero nuen faxismoaren aurkako hil ala biziko borrokan nahasita zebilen gizon batetik halako xarma eta berotasuna jasotzea.

Bere izena zeraman zutabearen gainean Durrutik zuen nagusitasunaren inguruko hamaika kontu entzun nituen. Eragin militarraz gain, esperientzia eta trebakuntza militarrik gabeko 10.000 boluntario nolatan bildu ote zituen jakin nahi nuen. Durruti harrituta geratu zen; nolatan egin nezakeen, nik, anarkista zahar batek, halako galderarik.

“Betidanik izan naiz anarkista,” erantzun zuen, “eta hala izaten jarraitu izana espero dut. Jakina, jeneral bat bihurtuko banintz eta gizonak diziplina militarrarekin gidatuko banitu, negargarritzat joko nuke. Borondate osoz etorri dira nigana, beren bizitzak borroka antifaxistan jokoan jartzeko prest daude. Beti egin dudan legez, askatasunean sinisten dut. Ardurapean jesartzen den askatasunean. Diziplina ezinbestekoa darudit, baina barne-diziplina izan behar du, arrazoi jakin batek eta lagunkidetasunaren sentimendu indartsu batek bultzatutakoa.” Gizonen uste osoa eta estimua lortu zuen, ez baitzuen inoiz besteenganako gaineko jarrerarik. Beraietako bat zen. Beraien antzera jan eta lo egiten zuen. Askotan, berak baino behar handiago zuen ahul edo gaixo zegoen bati bere apurrak ematen zizkion. Baita ere, borroka guztietako beldurra elkarrekin partekatzen zuten. Huraxe zen, zalantzarik gabe, Durrutik bere zutabearekin zuen arrakastaren sekretua. Bere jarraibide guztiak betetzeaz gain, prest baino prestuago zeuden burkideak Durrutiri arriskuetan jarraitzeko, faxisten eretzeari aurka egiteko.

Durrutik hurrengo goizerako prestaturiko erasoaren bezperan iritsi nintzen. Egunsentian, Durrutik, fusila sorbalda gainean zeramala, miliziako besteen antzera, bidea zuzendu zuen. Beraiekin batera, arerioari lau kilometro atzera eginarazi zion, baita faxistek ihesaldian utzitako arma kopuru esanguratsu bat bereganatu ere.

Berdintasun sinplearen adibide morala zen, hain zuzen, Durrutik zuen eraginaren azalpena. Bazegoen beste bat, miliziako kideei gerra antifaxistaren esanahi sakonagoaz ohartaraztearena. Bere bizian zehar menderatu zuen esanahia, eta txiroenei eta azpigaratutakoenei bere ideiak adierazten ikasi zuen.

Gizonak frontean gehien behar ziren uneetan eszedentzia eskatzearen inguruan zuen ikuspuntua azaldu zidan. Begi-bistakoa zen gizonek beren liderra ezagutzen zutela, haren kemena ezagutzen zutela, haren burdinak bai. Ordea, bazekiten ere, bere gainazal soilean ezkutatutako begikotasun eta adeitasuna. Nolatan ezetz esan gizonek etxean gaixoak dituztela esatean; gurasoak, emaztea edo haurrak?

Durrutik jazarri zuen 1936ko uztaileko egun loriatsuak arte, herrialdez herrialde, basapizti moduan. Azken egunetan, kriminal gisa espetxeratua. Hiltzera zigortua. Bera, anarkista gorrotatua, hirutasun maltzurrak, burgesiak, estatuak eta elizak gorrotatua. Sentitzeko gai ez den etxerik gabeko arlote hauxe, kapitalista txerri guztiek aldarrikatu zuten eran. Aski gutxi ezagutzen zuten Durruti. Aski gutxi ulertu zuten bere bihotz maitekorra. Ez zuen inoiz jarrera epelik lagunen beharren aurrean. Orain, halere, faxismoarekin zuen itxaropenik gabeko borrokan murgilduta zebilen, Iraultzaren defentsan, eta gizon oro falta zen bere lekuan. Jasateko benetako egoera zaila. Baina, Durrutiren adimenak zailtasun guztiak menderatu zituen. Adi-adi aditzen zituen gaixoen istorioak eta txiroen arteko gaitzen kausa babesten hasi zen. Lan gehiegi, janari eza, aire eza, poztasun eza bizitzan.

“Ez al dakizu, kamarada, zu eta ni egiten ari garen borroka gure Iraultza babesteko da, eta Iraultza txiroen huskeria eta sufrimendua desagerrarazteko da. Arerio faxistak menderatu behar ditugu. Gerra irabazi behar dugu. Eta zu honetan ezinbestekoa zara. Ez al dakizu, kamarada?” Durrutiren burkideek bazekiten, normalean, jarraitzen zuten.

Batzuetan, norbait temati adieraz zitekeen, frontea uzteko asmoarekin. “Ados,” esaten dio Durrutik, “baina, oinez joango zara eta herrira iristen zarenerako, guztiok jakingo dugu zure kemenak huts egin dizula, alde egin duzula, zeure buruari inposatutako zeregina baztertu duzula.” Hitz horiek magikoak ziren gero. Gizonak geratzeko errukitzen du. Beldurtze militarrik ez, derrigortzerik ez, diziplina-zigorrik ez Durrutiren zutabea frontean mantentzeko. Soilik gizonaren sugarrak biltzen gaitu guztioi eta bata bestearekin bat eginarazi.

Gizon handia Durruti anarkista, jaiotzaz lider eta gizonen irakasle, pentsakorra eta burkide sentibera, denak batean. Orain, Durruti hil da. Bere bihotz onak ez du gehiago taupadarik egingo. Bere gorputz indartsua zuhaitz erraldoi baten modura erori zen. Eta oraino, eta oraino, Durruti ez da hil. 1936ko azaroaren 22ko igandean, Durrutiri azken omenaldia egiteko bildu ziren ehunka mila pertsonek hala aitortu dute.

Ez, Durruti ez dago hilda. Ezagutu eta maite genion guztioi argitu zigun sua ezin da amatatu. Jendetzak jada altxatu du Durrutiren eskuetatik eroritako tortxa. Garaile daramate haiengana, Durrutik urteetan zehar armarritutako bidetik. Durrutiren ideiaren gailurrera zuzentzen duen bidea. Ideia hau anarkismoa zen, Durrutiren bizitzako grina handia. Horretaz guztiz baliatu zen. Ideiarekiko leial mantendu zen bere azken hasperenera arte.

Durrutiren sentiberatasuna frogatu beharrik bada, berak nire segurtasunarengan zuen kezkak halaxe egin zuen. Ez zegoen niretzako lekurik gaua Estatu Nagusiko egoitzetan igarotzeko. Gertuen zegoen herria Pina zen. Baina faxistek etengabe bonbardeatu zuten. Durrutiri ez zitzaion gustatu ni hara bidaltzea. Ondo neritzola errepikatu nion. Behin soilik hiltzen gara. Bere burkide zaharrak beldur kutsurik ez zuelaren harrotasuna nabari nion aurpegian. Joaten utzi zidan, guardia indartsu batekin batera.

Esker onekoa ni, aukera bitxia eskaini zidan Durrutiren arma-lagun ugari ezagutzeko, baita herriko jendearekin hitz egiteko ere. Asko saiatutako faxismoaren biktima haien adorea izugarria zen.

Arerioa Pinatik hurbil zebilen errekaren beste aldean. Beldur edo ahuleziarik ez jendearengan. Modu heroikoan egin zuten borroka. “Hobe hilik, faxistak agindu baino,” esan zidaten, “Durrutirekin gaude eta berarekin eroriko gara borroka antifaxistan azken gizonera arte.”

Pinan, zortzi urteko haur bat ezagutu nuen, familia faxista batek lan egitera behartutako umezurtz bat. Bere esku txikiak gorrituak eta harrotuak zituen. Begiak, izu-ikaraz beterik, Francoren soldatapekoen eskutik jasandako ikaragarrizko astinketen ondorioz. Pinako jendea zorigaitzez txiroa da. Halere, denek eskaini zioten gaizkitutako umeari lehendik ezagun ez zuen maitasun eta zaintza.

Prentsa europarrak, borroka antifaxistaren hasiera-hasieratik lehiatu zen besteekin Espainako askatasunaren defendatzaileen kalumnia eta iraintzeetan. Azken lau hilabeteetan ez zen egun bakar bat ere izan Europako faxismoaren satrapa horiek indar iraultzaileek egindako ankerkerien txosten sentsazionalenak idazten ez zituztenik. Egunero, kazetaritza horiaren irakurleak Bartzelonako eta beste hiri eta herrietako istilu eta desordenaz elikatuak izan ziren, faxismoaren inbasiotik libre zeuden horiexek.

Katalunia, Aragoi eta Sortalde osoan zehar bidaiatu eta tarteko hiri eta herri guztiak bisitatu ondoren, prentsa britainiar eta kontinentalean irakurritakoan egia den hitzik ere ez dudala aurkitu aitor dezaket.

Sortutako eta eskrupulurik gabe idatzitako berri baten adibide bat borroka antifaxistako anarkista eta lider heroikoaren heriotzaren ingurukoa zen, Buenaventura Durrutiren ingurukoa, alegia.

Zentzugabekeria horren arabera, Durrutiren heriotzak tirabirak eta danbatekoak suposatuko ditu Bartzelonan, hil den Durruti heroiaren burkideen artean.

Asmakizun irrigarri hori idatzi zuena edonor dela ere, ez zen Bartzelonan egon. Eta are gutxiago CNT eta FAI-ko kideen bihotzetan Buenaventura Durrutik zuen lekua jakitea. Hain zuzen ere, guztion bihotz eta miresmenean, Durrutiren ideia politiko eta sozialekin desados egon arren.

Egia esateko, ez zen inoiz batasun osoagorik Kataluniako fronte herrikoiean, Durrutiren heriotzaren inguruko berriak plazaratu eta hobiratu zutenera arte.

Espainiako faxismoaren aurkako joera zuten alderdi politiko oro jendetza artean aldarrikatu ziren Buenaventura Durrutiri omen samurra egitera. Baina, soilik Durrutiren burkide zuzenak, ehunka mila, eta borroka antifaxistaren aliatu guztiak, Bartzelonako biztanleriaren zati handienak adierazi zuen atergabeko onginahia. Guztiak etorri ziren hileta-prozesio luze eta nekagarrira. Bartzelonak ez zuen inoiz lekuko izan halako gizaki-uholderik, non dolu isilkorra altxatu eta bateratsu erori zen.

Durrutiren burkideei dagokienez, bere idealengatik elkartutakoak eta berak sortutako zutabe erraldoieko burkideak zeuden. Beren mirespenak, beren maitasunak, beren atxikimenduak eta errespetuak ez zien txokorik utzi desadostasun eta liskarrari. Doluan bat balira bezala ziren, faxisten aurkako borroka eta Durrutik bere azken unera arte bizi, borrokatu eta parte hartu zuen Iraultzan jarraitzeko erabakiak bateratuak zituztelarik.

Ez, Durruti ez da hil! Bizirik baino biziago dago. Kataluniako langile eta nekazari guztiek bere adibide loriatsua berdindu nahi izango dute, zapaldutako eta behartsu orok. Durrutiren adore eta sendotasunaren oroimenak adoretuko die itzelak egiteko, faxismoa eraildua izan arte. Orduan, benetako lana hasiko da, giza-balioaren, zuzentasunaren eta askatasunaren egitura sozial berriaren lana.

Ez, eta ez! Durruti ez da hil! Gugan bizi da sekula eta beti.

---

Iturria

Oharra: 1936an plazaratua. Hoover Institution on War Revolution and Peace erakundetik ekarria, Stanford, Kalifornia. 2024ko apirilaren 23an berrikusia. Liburutegi anarkistan irakurgai.

Aitor

Musu-soinuaren marruma zaratatsuen artean, Sonny Terryk igorritako irrintzia pentsa daitekeen soinurik bereizgarriena zen. Blues harmonikajole bakar batzuek soilik lortu dute itsua zen Terryk izandako eragin iraunkorra (Buster Brownek irrintzia hartu zion, adibidez). Blues urbanoa zuzendari gisa grabatzeaz gain, Brownie McGhee gitarjolearekin aritua zen aspalditik. Deabruak hartutakoren baten eran irrintzika eta aieneka, asaldatutako emakumez eta gizon kezkatuez betetako musika mundu sargori batera erakarri zituen entzuleak. Noizbehinka faltsete ukiezinez baliatu arren, egundoko lan-kanten oihuak kanporatzeko gai izan zen. Bere musu-soinuari haizea emateko era xarmagarria zen. Ipar Carolinako mitoak musu-soinutik ahoskatzen zuen, tresnaren negar errukarria handiagotuz.

Iturria

Aitor

Katu zuri eta beltza etzanda

Eztet ulertzen nolatan dabilen oaindikan mundu erdia nigarrez, beste mundu erdia ere nigarrez badago, motel, ezin hola moldatu. Zera, katu bat badezu egun baterako, hau da, demagun katu bat nahi dezula 365 egunetarako, ados? Ez dezu 365 egunetarako izango, egun baterako dezu, motel. Zera diot, egun horretan, hobe zeure bizitza bizi, motel. Bakizu, esan dezakezu: Oi ene!, beste 364 egunetan in dezakezu nigar, bainan egun hoi galduko dezu, eta horixe da dezun guztia. Maitasuna izan behar. Horixe da, motel. Gaur baldin badezu, ez dezu biharko nahi, motel, ez dezu behar eta. Izan ere, bizitzan ikasten goazenian... biharko eguna ez da inoiz jazotzen. Beti egun madarikatu berbera da, motel.

Jatorrizkoa:

I don’t understand why half the world is still crying, man, when the other half of the world is still crying too, man, and it can’t get it together. I mean, if you got a cat for one day, man – I mean, if you, say, say, maybe you want a cat for 365 days, right – You ain’t got him for 365 days, you got him for one day, man. Well I tell you that one day, man, better be your life. Because, you know, you can say, oh man, you can cry about the other 364, man, but you’re gonna lose that one day, man, and that’s all you’ve got. You gotta call that love, man. That’s what it is, man. If you got it today you don’t want it tomorrow, man, ’cause you don’t need it, ’cause as a matter of fact, as we discovered on the train, tomorrow never happens, man. It’s all the same fucking day, man.

Iturria: Janis Joplin McMahon estadioan (Calgary, Kanada, 1970eko uztaila)

Aitor

Mahasparra

Udara joan da ta, ala agian oraindik ez?

Udara, bizitza oparoa Arrain-saltari, gari-heldua Aita aberats ta ama ederra Ixil, negarrik ez, kuttuna

Egun batian, kantari altxatuko Hegoak zabalik, zerurantz zoaz Ordura arte ezerk ez zaitu minduko Aita eta ama zure-alboan

Jatorrizkoa:

Summertime, and the livin' is easy Fish are jumpin' and the cotton is high Oh, your daddy's rich and your ma is good lookin' So hush, little baby, don't you cry

One of these mornings you're gonna rise up singing Yes you'll spread your wings and you'll take to the sky But 'til that morning, there's nothin' can harm you With daddy and mammy standin' by

Iturria (jatorriz, Porgy and Bess operakoa)

Aitor

Iluntzeak laranja-gorriz margotutako zerua. Zuhaitzak alboetan daude iluntasunean.

Baneraman denbora luze Grace Slick abeslari eta musikagilearen White Rabbit (Untxi Zuria) abestiaren hitzak itzuli nahian. Erronka nahiko dibertigarria iruditzen zitzaidan. Honen egitasmoa ez da abesteko moduko itzulpen bat egitea, baizik eta, olerki gisa hartuta, esanahia itzultzea (errimak, beti ere, errespetatuz, noski). Bereziki, abestiaren alde didaktikoari garrantzia ematea gustatuko litzaidake: jakinmina edukitzearen eta bera asetzearen garrantzia, hain zuzen. Abesti honen hitzen bitartez, Grace-k irakurtzeari eta arreta jartzeari egiten die keinu; galderei edo ulertzen ez ditugun kontuei erantzun eta arrazoiak bilatzeari. Horra hor, azken bi lerroetan mezu nagusia: Feed your head (Elikatu zeure burua). Bai, horixe!

Irati Jimenezek idatzitako iritzi-artikuluan zera oso ondo azaltzen du; errealismo literatur-generoari, gaur egun, hain goretsitakoari, aizkorakadaz zein labankadaz josten du bertan eginiko kritika. Oi, irakurtzea bidaiatzea bada, zergatik baloratzen ote ditugu soilik liburu errealistak? Logikatik ateratzen den oro, haurrentzako soilik aproposa balitz bezala kontsideratzen denak, ez al du ere bere lekua literatura errealistak duen bezala? Gaur egun, logikotzat jotzen ez den hori, baztertzera edo seriotasun ezarekin baloratzera ohituta gaude. Alice neskatoa, bera bakar-bakarrik moldatu behar izan zen Lurralde Miresgarrian jazotzen ziren gertaera arraro zein beldurgarrien barrenetan. Printze urdinik gabe. Bera eta bere burua soilik. Bihotzetako Erregin baten buruak mozteko zaletasunaren aurka, edo animali guztiak bere aurka jartzen direnean, besteak beste.

Ez al dauka honek gaur egun oraindik zeresana? Kontu ilogiko hauek ez al dute beren kutsu logikoa edo gaur egungo errealitatearekin zerikusia? Txikia bada ere... Ez al dugu jada honetatik zeozer ikasteko? Horretatik elikatzeko? Askotan, baztertu edo uko egin ordez, beste ikuspuntu batetik aztertzea interesgarria izan daiteke. Jakinminak ez du mugarik! Tira, ba, hobe irakurtzea, orduan! (naturari noizbait logika aurkitzen diogun bitartean, bederen)

Pilula batek handiago egiten zaitu

Eta beste pilulak txikiago

Eta zure amak ematen dizunak

Ezer baino gutxiago

Galde Aliceri

Bi metro zenean altuago

Eta baldin bazoaz untxien bila

Eta eroriko zarela badakizula

Esaiezu pipa-erretzaile beldarrak

Deia eman dizula

Gogoratu Alice

Gorputza txikia zu(e)la

Xake-taulako gizonak

Altxatu eta nora joan esaten dizutela

Eta perretxiko mota bat jan baduzu

Eta zure burua mantso mugitzen dela

Galde Aliceri

Uste dut jakingo duela

Logika eta proportzioak

Narras hilik erorita dituzula

Eta Zaldun Zuria alderantziz hizketan dabilela

Eta Bihotzetako Erreginak “moz diezaiotela burua”

Gogoan izan Muxarrak zioena

Elikatu zeure burua

Elikatu zeure burua

Jatorrizkoa:

One pill makes you larger

And one pill makes you small

And the ones that mother gives you

Don't do anything at all

Go ask Alice

When she's ten feet tall

And if you go chasing rabbits

And you know you're going to fall

Tell 'em a hookah smoking caterpillar

Has given you the call

(Re)call Alice

When she was just small

When the men on the chessboard

Get up and tell you where to go

And you've just had some kind of mushroom

And your mind is moving low

Go ask Alice

I think she'll know

When logic and proportion

Have fallen sloppy dead

And the White Knight is talking backwards

And the Red Queen's off with her head

Remember what the Dormouse said

Feed your head

Feed your head

Oharra: Bigarren bersoaren amaieran, azken aurreko lerroa, hainbat eratara transkribatuta ikusi dut. Nire aburuz, “Recall Alice...” dio Grace-k, (Gogoratu Alice...). Askotan “He called Alice...” bezala idatzita dago, baina, uste dut, beste bertsoetako formari jarraituz, “Alice gogoratzeko” agindua ematen duela, eta horrela itzuli dut.

Aitor